Menselijke urine, ontlasting en etensresten gebruiken als meststof om de bodem te verbeteren: onvoorstelbaar? Nee, de bodem kan de voedingsstoffen die hierin zitten juist goed gebruiken. Hoe krijgen we dat samen voor elkaar? Met deze vraag gaat Gemeente Amsterdam aan de slag. Zodat de weg vrijkomt voor een circulaire keten tussen stad en bodem, tussen burger en boer. Onlangs gingen partijen hiervoor met elkaar om ‘de kringlooptafel’.
Groente-, fruit- en etensresten (gfe), maar zeker ook menselijke urine en ontlasting zitten bomvol voedingsstoffen. Deze stoffen zijn momenteel een groot lek in de nutriëntenhuishouding: ze komen niet meer terug in de keten en in de bodem. Het is nu al aantoonbaar dat bepaalde voedingsstoffen afnemen tot zorgelijke niveaus.
Gebrek aan bijvoorbeeld fosfaat kost opbrengst, remt de groei van gewassen en leidt tot een slechtere benutting van stikstof en andere voedingsstoffen. Vele boeren en organisaties verwachten dat fosfaat op den duur zo schaars wordt dat we urine en ontlasting van mensen wel moéten aanspreken als bron. De milieu-impact van huidige nutriëntenketens is bovendien relatief fors.
“Dit kan anders”
In Amsterdam gaan etensresten bijna altijd bij het restafval en het rioolwater wordt ingedikt tot slib dat wordt verbrand. Bart Budding (Expertteam Uitvoering Voedselvisie Noord-Holland van de provincie): “Amsterdam wil graag op verschillende manieren bijdragen aan het sluiten van de organische kringloop. Ze zijn ervan overtuigd: dit kan anders. Daarom organiseerde de gemeente dialoogtafels, samen met Impact Hub Amsterdam, Provincie Noord-Holland, WUR, boeren en nog vele andere partijen.“
Laten we waardevolle voedingsstoffen lopen?
De volgende vraag stond centraal: hoe kan de stad Amsterdam hoogwaardige, schone compost en meststoffen produceren die voldoen aan de kwaliteitseisen van boeren? Wat veel mensen niet weten: die hoogwaardige meststof en compost kún je maken van groente-, fruit- en etensresten, menselijke urine en ontlasting. De omzetting gebeurt door te vergisten, te composteren en eventueel te drogen.
Kleinschalige biovergisters ‘aan huis’
Circ.Energy was één van deelnemers aan de kringlooptafels. Dit bedrijf levert kleinschalige biovergisters aan bedrijven die hun groente-, fruit- en etensresten omzetten naar biogas en Biowater. Dit is vloeibaar digestaat dat in theorie goed ingezet kan worden als organische plantenvoeding of bodemverbeteraar. Het bevat waardevolle voedingsstoffen en micro-organismen. De bedrijven werpen dagelijks hun gfe-resten in de biovergister, op hun eigen terrein.
Ambities omzetten naar actie
Ellen Verkooijen van Circ.Energy vertelt: “Uit de kringlooptafels bleek: er is voldoende bereidheid en kennis om samen te werken aan het sluiten van de organische kringloop. Ook zeker bij de boeren. Tijd voor actie. Daarom willen we gezamenlijk een pilot in de praktijk beginnen. Hiervoor gaan we op speciaal aangewezen stukken land van deelnemende boeren aan de slag. We willen bewijs leveren: vloeibaar digestaat als meststof uit kleinschalige vergisters is veilig, het zorgt ervoor dat de bodem opknapt én het verbetert de voedingswaarde van gewassen.”
Juridische hobbels
Met de pilot lopen de partijen wel tegen een behoorlijke hobbel aan. Het juridisch kader moet namelijk verruimd worden. Ellen vertelt: “Juridisch gezien wordt vloeibaar digestaat uit een gfe-biovergister beschouwd als een afvalstroom, omdat het gemaakt zou zijn van afval. En een Nederlandse meststof mag vanuit de wet niet gemaakt worden van afval.”
Ze vervolgt: “Vanuit Europa wordt het gebruik van organische meststoffen al enorm gestimuleerd en is het wettelijk toegestaan, maar Nederland heeft extra strenge eisen. Dit komt door een fraudezaak bij een grote industriële vergister. Hoe overtuigen we wetgevers en beleidsmakers dat we van ‘onze’ stoffen uit een kleinere, gecontroleerde omgeving wel een veilige en waardevolle organische meststof kunnen maken?”
Zolang het digestaat formeel nog geen meststofstatus kan krijgen, behoudt het Biowater zijn afvalstatus. Ellen: “Voor deze pilot is er een ontheffing of ‘verklaring einde afvalstof’ nodig. We zijn hierover nu in gesprek met de omgevingsdiensten. Het krijgen van zo’n ontheffing is een proces van zeker een half jaar, helaas. Ik kan niet wachten, we moeten van dat papier af en in de praktijk gaan testen. Voor de metingen en monitoring willen we samenwerken met de WUR. Zij brengen straks onder meer in kaart: wat doen de organische resten met het bodemleven en hoe zit het met de nutriëntenscore van de gewassen?”
Hoe zit het met de veiligheid?
Veiligheid en volksgezondheid nemen een belangrijke plaats in bij de pilot. Bart: “Hiervoor is een gedegen voorbereiding van belang. Een vraag die we onderzoeken, is: waar hygiëniseren we? Daarbij wordt het digestaat een uur lang verwarmd tot 70°C, om eventuele aanwezige ziektekiemen te verwijderen. Gebeurt dit bij de diverse vergisters in de stad? Of hygiëniseert de boer zelf in grotere volumes? Ook moet er nagedacht worden over eventuele risico’s bij de meststoffenboekhouding. Gesprekken met boeren staan hierbij centraal. Zij gaan tenslotte de meststof op hun land toepassen en de producten van dat land verkopen.”
Ellen vult aan: “In de pilot kunnen we het Biowater uit de biovergisters van onze klanten gebruiken. Deze zijn uitgerust met ingebouwde sensoren en AI-software, waardoor er geen ongewenste stoffen in komen. Als er bijvoorbeeld per ongeluk een vork mee in de machine gaat, dan stopt de vergister en krijg je direct een melding op je app. Alle gebruikers krijgen hier standaard ook een training voor. Zo bewaken we de hoge kwaliteit en veiligheid van het Biowater.”
“Is het niet vies?”
Tot slot speelt er nog een andere uitdaging mee: bij ‘het grote publiek’ bestaat nog veel onbegrip over het gebruik van menselijke urine en ontlasting in de (voedsel)keten. Bart licht toe: “Bij veel mensen leeft het idee: ‘dat is vies’. Het is daarom belangrijk om aandacht te blijven besteden aan het normaliseren van kringloopsluiting. Daarvoor is gerichte communicatie nodig, over de restromen en de veilige toepassing ervan. Het taboe moet eraf. Zodat uiteindelijk de publieke opinie dit gaat willen en het als duurzaam handelen omarmt. We kunnen niet wachten.”
Gerelateerd
Begin 2022 plaatsten we ook al eens een blog over het gebruik van menselijke ontlasting. Geïnteresseerd? Zie dan de link hieronder.