Deze longread is opgesteld na de Grüne Woche, van 17-26 januari 2024 in Berlijn. Hier heeft een delegatie van Nederlandse provincies, bedrijven & organisaties, diverse presentaties gegeven. Het is een oproep aan het bedrijfsleven, boeren, kennisinstellingen, banken, consumenten en vooral ook de overheid. Waar de focus de afgelopen jaren vooral lag op het herstellen van de consumptiebalans – meer plantaardig en minder dierlijk eiwit in het gemiddelde Nederlandse voedselpatroon – is nu de tijd aangebroken om de verbinding te maken met lokale en duurzame eiwitproductie en de producent, de eiwitboer.
Door…
- een groeiend maatschappelijk bewustzijn,
- de Europese wens om meer eiwit zelfvoorzienend te zijn,
- de inzet voor een beter verdienmodel voor agrarisch ondernemers en
- eiwitdoelstellingen – nationaal en op supermarktniveau en wetgeving zoals CSRD [1], komt Nederland in een perfecte storm waarbij Nederland met acht interventies, focus en samenwerking kan creëren in de nationale eiwitketen door te ‘verbinden en waarderen’.
[1] De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) is een EU-richtlijn die voorschrijft dat grote ondernemingen verplicht worden in hun bestuursverslag te rapporteren over hun impact op milieu-aspecten en HR- en sociale aspecten, oftewel mens en milieu.
8 interventies op verbinden en waarderen
De longread is verdeeld in 8 interventies.
- Verbinden van Food & Feed, (op)waarderen van reststromen
- Verbinden van eiwitboer en burger, waarderen van transitiewerk
- Verbinden van Nederland met de inzet van andere landen, waarderen van complementariteit
- Verbinden van eiwittransitie aan gezondheid, waarderen van een gezond lichaam
- Verbinden van ecologische en economische impact, waarde voor onze economie
- Verbinden van generaties, waarderen van de visie en innovatiekracht van jongeren
- Verbinden van kleinere innovatieve) en de grote (regime-)spelers, waarderen van
elkaars rol in de transitie - Verbinden van ambities met concrete meetbare en monitorbare doelen, de waarde van cijfers
1. Verbinden van Food & Feed, (op)waarderen van reststromen
De Circulaire Kracht Inventiviteit inzetten voor het minimaliseren van onze verspilling. Primair telen we voor humaan gebruik. Reststromen worden optimaal benut in humane voeding of veevoer, insecten worden voeding en duurzame kringlopen worden realiteit.
Toine Timmermans, Directeur Stichting Samen tegen Voedselverspilling:
“Voorkomen dat voedsel verloren gaat en meer plantaardige consumptie zijn de meest impactvolle acties die je kunt nemen om CO2 terug te dringen. Dat zijn conclusies van project Drawdown en de reden waarom die oplossingen bovenaan elke klimaatagenda zouden moeten staan. Wereldwijd draagt het voedselsysteem een derde bij aan de uitstoot van CO2. Toch zien we de voedseltransitie niet of nauwelijks terugkomen in de klimaatopgaven. Het tegengaan van voedselverspilling is ook nog eens een hele goedkope manier om bij te dragen aan het klimaat, het kost ons allen slechts €3,- per ton CO2.
De eiwittransitie en het voorkomen van verspilling verbinden het efficiënt verwaarden van voedsel voor food en feed. Waarbij voor feed vooral gekeken moet worden naar de restverwerking uit food. Daarmee kan al 65% van de dierlijke eiwitproductie gereduceerd worden.
2. Verbinden van eiwitboer en burger, waarderen van transitiewerk
Nederlandse boeren hebben perspectief nodig, zowel voor de korte termijn (transitievergoeding, level playing field ten opzichte van andere landen) als voor de langere termijn.
Gert Harm ten Bolscher, Gedeputeerde Landbouw van provincie Overijssel is afgevaardigde namens alle eiwitprovincies (Drenthe, Flevoland, Gelderland Groningen, Limburg, Noord-Brabant, Noord-Holland, Overijssel, Utrecht, Zeeland en Zuid-Holland) voor de Bean Deal:
“Wij vragen van het Rijk een duidelijke richting in het landbouw- en voedselbeleid, voor de komende jaren (2030) om op verantwoorde wijze investeringen te kunnen doen, in nauwe samenwerking met ketenpartners. En dat betekent budget voor ketenontwikkeling en innovatie (veredeling, teeltverbetering, verwerking, marketing, etc.) van eiwitrijke gewassen voor menselijke consumptie.
En daarnaast meer waardering vanuit de overheid en markt voor in NL geteeld eiwit. In de tussentijd, directe (tijdelijke) vergoeding voor teelt van eiwitgewassen voor de boer, in combinatie met een gelijk speelveld voor de EU.“
3. Verbinden van Nederland met de inzet van andere landen, waarderen van complementariteit
Nederland is weliswaar een koploper op het gebied van de eiwittransitie, maar strategische Europese partnerships met andere landen en regio’s – elk met hun eigen sterktes – zijn cruciaal voor mondiale impact.
Marlolein Brasz, directeur Foodvalley NL:
“ Een betere balans in het consumeren van dierlijke en plantaardige eiwitten is niet alleen noodzakelijk, maar ook kansrijk voor een toekomstige landbouw. Het komende decennium vergroot zich het aandeel van nieuwe en plantaardige eiwitten, en wel op een duurzame manier die bijdraagt aan de gezondheid van mens, dier en onze natuurlijke omgeving. Daarin onderscheidt Nederland zich als een voedselland in hart en nieren. Met onze vruchtbare delta’s behoren we tot de wereldleiders in agrarische- en voedselinnovatie.
We kunnen bouwen op een rijke infrastructuur en de vele kenniscentra die hier gevestigd zijn. Het is die innovatiekracht en oplossingsgerichtheid die ons een koploperspositie verleent.”
4. Verbinden van eiwittransitie aan gezondheid, waarderen van een gezond lichaam
In de ontwikkeling van nieuwe producten en minder aanbieden van ongezonde producten liggen kansen. De Healthier Food Community (Foodvalley NL), recent opgezette Healthy Food Alliance (Transitiecoalitie Voedsel) en programmeringen van evenementen zoals Plant FWD kunnen hierbij een rol spelen.
Marcel van der Heijden, directeur Karma kebab en co-founder van Plant FWD:
“Het is een utopie dat iedereen een vegetariër wordt. We kunnen wél van iedereen vragen om wat minder vlees te eten. Nu liggen er verhoudingsgewijs 60% dierlijke eiwitten en 40% plantaardige eiwitten op ons bord. Dat moet in 2030 omgedraaid zijn. De consument moet hierin genudged worden en dat doe je door middel van verleiding en het aanbieden van heerlijke plantaardige producten. En dan moet je vooral die lekkere producten aanbieden op plekken waar mensen samenkomen. Lekker, betaalbaar én beschikbaar zijn de sleutelwoorden.”
5. Verbinden van ecologische en economische impact, waarde voor onze economie
Het inzichtelijk maken en vermarkten van de waarde van eiwit van eigen bodem en de producten die het voortbrengt is cruciaal voor het verlagen van prijzen en het verkrijgen van brede politieke steun.
De Protein Transition Map NL:
De Protein Transition Map NL is een online, interactieve kaart/platform dat inzicht geeft in de Nederlandse eiwittransitie. Het stelt gebruikers in staat om >450 actoren* en initiatieven te vinden die werken aan een economisch, gezonde toekomst voor eiwitten. Het bevat specifieke informatie over organisaties actief in de Nederlandse eiwittransitie, zoals een organisatieprofiel en focusgebied(en), en geaggregeerde economische gegevens over de Nederlandse plantaardige eiwitindustrie op nationaal en provinciaal niveau. De actoren op de kaart focussen zich volledig of deels op niet- conventioneel dierlijke eiwitten.
De Protein Transition Map NL wordt op 14 maart 2024 gelanceerd en is een initiatief van Foodvalley NL, The Protein Community (TPC), Transitiecoalitie Voedsel, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Interprovinciaal Overleg Eiwittransitie.
De maatschappelijke impact van eiwitrijke gewassen:
De teelt van eiwitrijke gewassen draagt op meerdere fronten bij aan maatschappelijke opgaven. Het vermindert de afhankelijkheid van kunstmest en geïmporteerd krachtvoer en bevordert daarmee de verduurzaming van de landbouw, wat weer bijdraagt aan de klimaatopgave. Daarnaast zorgen peulvruchten voor meer biodiversiteit en hebben deze een positieve impact op de kwaliteit van bodem en water. De eiwittransitie van dierlijk eiwit naar plantaardig eiwit draagt direct bij aan een gezonder voedselpatroon. Zie Tabel 1 voor een uitgebreid overzicht van de maatschappelijke impact van de teelt van eiwitrijke gewassen in Nederland.
6. Verbinden van generaties, waarderen van de visie en innovatiekracht van jongeren
Meer betrokkenheid van innovatieve ondernemers is een sleutel voor lange termijn succes. The Protein Community (TPC) is het eerste wereldwijde platform voor ingrediëntenleveranciers, voedselproducenten en andere belanghebbenden die op zoek zijn naar kant-en-klare plantaardige, veganistische of vegetarische oplossingen. Het stelt hen in staat om hun bedrijf uit te breiden en te voldoen aan de veranderende vraag van de consument naar een gezonder en duurzamer dieet met meer plantaardige producten.
TPC helpt huidige en toekomstige leveranciers van plantaardige eiwitingrediënten, tussenproducten, consumentenproducten en technologieën bij het ontwikkelen en commercialiseren van hun innovatieve producten. Met een lange staat van dienst in het leveren van duurzame, plantaardige eiwitoplossingen, past TPC in de wereldleiderspositie van Nederland op dit snelgroeiende gebied. Door kant-en-klare ingrediënten, producten, technologieën en diensten aan te bieden, draagt TPC-partners bij aan het versnellen van de eiwittransitie naar duurzame plantaardige eiwitten.
7. Verbinden van kleinere innovatieve ondernemers (o.a. boeren, starters, jonge coöperaties) en de grote (regime-) spelers, waarderen van elkaars rol in de transitie
Van polarisatie naar partnership is waar de eiwittransitie de komende jaren belang bij heeft:
Steeds meer zuivelfabrikanten zetten de stap naar 1 of meerdere plantaardige producten in hun assortiment. Daarbij kijken zij ook naar nieuwkomers op de markt. Zo kondigden bijvoorbeeld grootmachten Impossible Foods en Notco in 2020 al aan plantaardige melk te gaan verkopen in de Verenigde Staten. Daarbij wordt ook steeds meer geëxperimenteerd met het vinden van meer smaken, zoals melk op basis van pistachenoten, pecannoten of cashewnoten. Ook AH lanceerde in 2023 hun Terra-merklijn dat bevat plantaardige zuivel voor in de koffie, broodbeleg zoals hummus, groentespreads, plantaardige kaas en vleeswaren, alle plantaardige vleesvervangers, en ook producten zoals plantaardige mayonaise, margarine, borrelhappen en plantaardige garnalen. In 2025 wil Albert Heijn dat 50% van de verkochte eiwitten van plantaardige oorsprong zijn en in 2030 60%.
Naast grote retailers werken ook kleinere bedrijven aan de eiwittransitie. Zo hebben bijvoorbeeld Tom en Bart Grobben hun melkveebedrijf omgevormd tot ‘De Nieuwe Melkboer’, een bedrijf waarin ze een plantaardige yoghurt van Nederlandse bodem maken. De sojabonen waarvan de yoghurt wordt gemaakt groeien dus niet aan de andere kant van de wereld, maar gewoon op het bedrijf van de broers Grobben, in de buurt van Enschede. En zo zijn er nog veel meer ‘kleinere’ spelers, die samen een grote rol hebben in de voedseltransitie.
8. Verbinden van ambities met concrete meetbare en monitor-bare doelen, de waarde van cijfers
Nederland heeft sinds 2022 een eiwittransitiedoel: 50 – 50 in 2030. Individuele supermarkten en cateraars hebben hun eigen doelen. Doelen scheppen verplichtingen en geven beweging.
Eiweet monitor:
Voedselaanbieders zoals supermarkten spelen een belangrijke rol in deze eiwittransitie. 70% van het voedsel dat Nederlanders consumeren is afkomstig uit de supermarkt. Om te weten hoe de supermarkten bijdragen aan deze transitie is het belangrijk om inzicht te hebben in de hoeveelheid eiwitten die verkocht worden en de verhouding tussen de dierlijke en plantaardige eiwitten.
Op initiatief van de Green Protein Alliance (GPA) in samenwerking met ProVeg Nederland en de Nederlandse supermarkten, is de Eiweet monitor ontwikkeld, met inbreng van experts van Natuur & Milieu en Questionmark, en gefinancierd door het Ministerie van LNV.
De Eiweet monitor biedt uitkomst, bestaande uit 2 onderdelen:
- Een geharmoniseerde methodiek voor supermarkten om het absolute volume eiwitten en de verhouding tussen plantaardig en dierlijk eiwitten in hun verkopen vast te stellen en te monitoren over een tijdsperiode;
- Een lopende projectgroep bestaande uit deelnemende supermarkten, de GPA en ProVeg om ervaringen te delen, gezamenlijke doelen te stellen, de methode door te ontwikkelen en samen de bijdrage aan het 50-50 doel te maximaliseren
De teelt van eiwitrijke gewassen wordt gemonitord op Agrimatie.nl. Het akkerbouwareaal is in 2023 volgens de voorlopige cijfers van de CBS-Landbouwtelling met ongeveer 3% toegenomen door een zeer sterke relatieve groei van het areaal peulvruchten (vooral veldbonen), braak en overige gewassen.
Call to action: Verbinden en Waarderen
Vijf concrete acties die, vanuit de waargenomen behoefte aan verbinden & waarderen kunnen worden opgepakt door het Rijk:
- Openstelling van een 3e SBIR programma
Met de focus op Plantaardige Lekkernijen van Eigen Bodem. - Financiering onderzoek
Kwantificeren van de duurzame en gezonde waarde van teelt van vlinderbloemigen en de producten die ze voortbrengen. - Ondersteunen
Aanjagen van Nationale ketenbrede activaties zoals #BEANMEAL om alle Nederlanders handelingsperspectief te bieden om meer plantaardig te consumeren. - Opstarten van een traject uitmondend in een Internationale Eiwitstrategie (INES)
Vanuit het meerkleurige eiwitpallet dat Nederland heeft: plantaardig, insecten, cellulair, vlees, vis, zuivel, food en feed. - Vrijmaken van middelen voor een transitievergoeding
Voor telers van vlinderbloemigen, in te zetten voor menselijke consumptie.
Voor meer informatie over deze longread, kunt u contact opnemen met Danielle Lieuwen, Interprovinciaal overleg Eiwittransitie via lieuwend@noord-holland.nl