Jeroen Schutt: ‘Op weg naar duurzame landbouw!’

Jeroen Schutt is bioloog en onderzoeker natuur & landbouw bij Wageningen Environmental Research (WEnR). Wij vroegen zijn visie op duurzame landbouw:

“Het is vroeg in de ochtend en ik loop door het weiland van een melkveehouder ergens in Drenthe. In de sloot groeit waterviolier en hoog boven mijn hoofd begint een veldleeuwerik aan zijn baltsvlucht. Alsof dat nog niet genoeg is zie ik later twee wulpen en een grutto op een plasdrasveldje. Als bioloog en onderzoeker natuur & landbouw mag ik dit bedrijf bezoeken in het kader van een groot onderzoek naar natuurinclusieve landbouw. In dit onderzoek worden natuurinclusieve bedrijven onder een vergrootglas gelegd om zoveel mogelijk van deze boeren te leren. Hoe lukt het deze boeren om succesvol te ondernemen met behoud van biodiversiteit?

Het bezoek is zeer inspirerend en ik vraag mij af of dit de toekomst is van de Nederlandse landbouw. Het is een voorbeeld van een niveau 3 bedrijf, het hoogste niveau in de natuurinclusieve landbouw¹. Het bedrijf is volledig grondgebonden, kringlopen zijn geoptimaliseerd, landschapselementen worden zorgvuldig beheerd en er worden maatregelen getroffen voor specifieke soorten, zoals de grutto. Voor mijn onderzoek mag ik vaker dit soort bedrijven bezoeken, daardoor zou ik bijna denken dat deze bedrijven ‘normaal’ zijn. Maar dat is niet het geval. Minder dan 3% van de boerenbedrijven in Nederland wordt geclassificeerd als niveau 3. Deze bedrijven zijn zeldzaam en bijzonder, een beetje zoals de grutto. Het is de bedoeling dat deze ‘bijzondere’ bedrijven in de toekomst minder bijzonder worden. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar?

Boeren willen graag veranderen  

Uit het opinieonderzoek ‘De staat van de boer’ van de Trouw onder 2278 boeren, blijkt dat de meerderheid niet meer gelooft in het exportmodel van schaalvergroting en bijna de helft binnen 10 jaar wil omschakelen naar een duurzame vorm van landbouw³. Boeren die al duurzaam zijn halen grote voldoening uit hun bijdrage aan een mooi landschap en biodiversiteit en ervaren steun van de omgeving en de maatschappij. Boeren die dit ook ambiëren en willen omschakelen, blijken vaak de financiering niet rond te krijgen⁴. Een rapport van de taskforce verdienvermogen kringlooplandbouw in opdracht van het ministerie van landbouw stelt, “Je kunt niet groen doen als je rood staat”⁵. Het is voor boeren bijna onmogelijk om in het huidige systeem van lage marges en hoge druk vanuit de keten iets te doen voor klimaat en biodiversiteit. Vooral deze frustraties drijven boeren naar het malieveld, ze willen best veranderen maar zitten klem. De wil is er, nu nog de weg.

Scenario’s voor duurzame landbouw

De WUR werkt aan deze vraagstukken, en heeft vier scenario’s ontwikkeld om te komen tot duurzame landbouw in 2050². In het meest strikte natuurinclusieve scenario is een reductie van de veestapel nodig van 40%. In dit scenario moet ook het landgebruik veranderen; zo moet er meer bos bij en een deel van het veenweidegebied af om voor de uitstoot te compenseren. In alle scenario’s zal het akkerbouwareaal afnemen ten gevolge van het uitgangspunt van volledige grondgebondenheid in de melkveehouderij en de noodzakelijke toename van het bosareaal. Bij deze scenario’s is geen rekening gehouden met een eiwittransitie naar een meer plantaardig dieet. Volgens de scenariostudie van de WUR zijn er meerdere wegen naar Rome, er moeten alleen keuzes worden gemaakt. En Nederland heeft het hierin niet alleen voor het zeggen. Het gaat namelijk ook over een gelijk speelveld voor de internationale markt. Zo wordt het als ‘oneerlijk’ beschouwd als Nederland strikter is dan andere EU lidstaten. Momenteel is het onduidelijk hoe strikt Nederland gaat worden, omdat een langetermijnbeleid met concrete doelen voor de landbouw ontbreekt. De scenario’s van de WUR bieden aanknopingspunten om hier discussie over te voeren en het beleid en sturingsinstrument verder vorm te geven.   

• 

• 

Kritische Prestatie Indicatoren wijzen de weg

Er moet financiële ruimte worden gecreëerd voor de boer zodat de omschakeling niet uit eigen zak hoeft te worden betaald. Dit kan bijvoorbeeld door boeren te belonen voor ecosysteemdiensten⁶. Optimalisatie van productie is dan niet langer het enige verdienmodel. Boeren kunnen dan ook geld verdienen door bijvoorbeeld zorg te dragen voor het landschap. Waterviolier in de sloot of veldleeuwerik in de lucht is dan niet alleen ecologisch waardevol maar ook economisch.

Boeren belonen voor hun inzet voor klimaat- en biodiversiteitsdoelen kan via een systematiek van Kritische Prestatie Indicatoren, of wel KPIs⁷. Momenteel wordt er gewerkt aan een integrale set van KPIs die bedoeld is voor de landelijke monitoring van kringlooplandbouw⁸. Internationale opgaven, zoals het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, worden dan vertaald naar gebiedsopgaven met bijbehorende KPIs. Daarnaast worden er op sectoraal niveau KPIs ontwikkeld in de biodiversiteitsmonitor melkveehouderij en akkerbouw. De biodiversiteitsmonitor van de melkveehouderij⁹ is iets verder dan die van de akkerbouw¹⁰. Voor de melkveehouderij zijn bijvoorbeeld de KPIs al bekend. Het puntensysteem om KPIs te koppelen aan beloningen is nog in ontwikkeling. Belangrijk hierbij is dat KPIs controleerbaar en optelbaar zijn naar regionaal of landelijk niveau, zodat de duurzaamheidsprestatie van bedrijven onderling kunnen worden vergeleken. Beloningen kunnen bijvoorbeeld via korting op rente en/of belasting en hogere prijzen via afnemers. Het systeem biedt handelingsperspectief voor de boer als de beloningen opwegen tegen de kosten van de verduurzaming.

Veel boeren staan in de startblokken om hun steentje bij te dragen aan klimaat- en biodiversiteitsdoelen. De wil is er, maar wat is de weg? KPIs geven aan wat er op bedrijfsniveau moet gebeuren om te verduurzamen. Het is daarmee een soort roadmap naar een duurzame langbouw in 2050. De KPI worden gekoppeld aan een beloningssysteem zodat verduurzaming ook financieel haalbaar wordt. Voor boeren die hun steentje willen bijdragen is het belangrijk om de ontwikkeling van KPIs goed in de smiezen te houden omdat ze een perspectief bieden voor een toekomstbestendig bedrijf.

Ik zou graag een blog zien op deze website over het Deltaplan biodiversiteitsherstel https://www.samenvoorbiodiversiteit.nl/ of van het Louis Bolk Instituut http://www.louisbolk.org/nl/home.”

Verwijzingen:

1. https://www.louisbolk.org/downloads/3260.pdf
2. https://edepot.wur.nl/512111
3. https://destaatvandeboer.trouw.nl/resultaten/
4. https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=27092
5. https://edepot.wur.nl/502755
6. https://www.samenvoorbiodiversiteit.nl/pdf/Beleidsplan-Stichting-Deltaplan-Biodiversiteitsherstel-1.pdf
7. https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/520674
8. https://edepot.wur.nl/528146
9. http://biodiversiteitsmonitormelkveehouderij.nl/documents.html
10. https://www.wur.nl/nl/Onderzoek-Resultaten/Onderzoeksprojecten-LNV/Expertisegebieden/kennisonline/Biodiversiteitsmonitor-Akkerbouw-in-theorie-en-praktijk.htm