Kringlooplandbouw dichtbij – Helmer Wieringa

De landbouw staat niet stil. Dat is overduidelijk. Wat is de beste toekomst voor agrarische bedrijven? Wat is het beste is voor het landelijk gebied? Dat zijn lastige vragen. Agrarische bedrijven zoeken hierin elk hun eigen weg. Een deel van die weg loopt via de Omgevingswet en gemeentelijke beleidsregels. In 2023 moet de Omgevingswet starten. Agrariërs moeten naast Omgevingswet met veel regels rekening houden. Zoals mestregels of uitvoeringsregels van ‘GLB 2023’ (EU subsidiebeleid via rijksoverheid en provincie). Kortom, vele bewegingen. Nieuw in de omgevingswet is meer mogelijkheden voor maatwerk en voor meer kwaliteit van de leefomgeving.  

Helmer Wieringa is zelfstandig adviseur over toekomstvragen van landbouw en landelijk gebied, met accent op de Omgevingswet. Op ons verzoek gaat Helmer in deze blogs na wat gemeenten kunnen doen met nieuwe landbouwopgaves en -andersom- hoe agrariërs hiermee om kunnen gaan. 

Blog 2 Kringlooplandbouw dichtbij – Over Kringloop, natuurinclusief, circulair                                                         

“Het denken over de toekomst van de landbouw brengt nieuwe termen over ‘hoe te boeren’. Kringlooplandbouw en natuurinclusief zijn de bekendste. “

Kringlooplandbouw:

“Kringlooplandbouw draait in het rijksbeleid om het behoud van mineralen in planten, mest en producten. Die kringloop mag van het rijk mondiaal zijn. Er zijn veel technische ambities uitgezet op onderdelen van mineralenmanagement. Dat spreekt agrarische bedrijven aan. Kringlooplandbouw wordt ook wel eens beschreven als een soort circulaire landbouw: alles lokaal, maximaal hergebruik en met minimaal verlies of uitstoot. Het woord kan hetzelfde zijn, de invulling verschilt sterk. Lokaal versus mondiaal, mineralen- versus ecologische kringloop, niets over de consument wereldwijd versus consument dichtbij.

Natuurinclusieve landbouw:

Bij natuurinclusieve landbouw gaat het om meer verwevenheid van biodiversiteit in de grondgebonden bedrijfsvoering of grondgebruik. Hier gebruiken deskundigen vaak niveaus voor de mate van deze verwevenheid: van gescheiden percelen in één bedrijf, via natuurweide of boslandbouw naar verwevenheid als principe in elk perceel zoals biologische landbouw. Perceelsdekkend natuurinclusief speelt vooral bij grasland; bij andere teelten gaat het snel over randen en stroken.

Interessant, maar wat is nu het belang voor gemeente en ondernemer?

Voor de gemeente

De Omgevingswet wil meer bereiken voor een goede fysieke leefomgeving dan met bestemmingsplan en milieuvergunning kan. De Omgevingswet stuurt op milieubelastende ‘activiteiten’. Dit woord vervangt het woord ‘bestemming’, welke gaat verdwijnen.

Waarom? De bedoeling is dat je zo de soort bedrijfsactiviteit beter kunt nagaan op positieve of negatieve effecten voor de omgeving. Het wordt puzzelen hoe ver dat gaat. Van belang is dat de gemeente voortbouwend op bovenliggende beleidsregels eigen ‘beleidsregels’ mag maken (gemeentedekkend) hoe bijvoorbeeld het buitengebied schoner wordt, of natuurlijker. Ik weet niet of dit zo gaat lopen.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) boog zich in de ‘Staalkaart buitengebied’ ook over kringlooplandbouw. Hierin staat een definitie als toetsingsgrond. Een ander spoor is om onderdelen van kringlooplandbouw die lokaal draagvlak hebben, op te nemen als criteria. Het voldoen aan die criteria van kringlooplandbouw kan in beleidsregels van het omgevingsplan worden vastgesteld. De ervaring leert dat definitie en/of criteria toepasbaar en handhaafbaar moeten zijn. Tijdig overleg over de wijze van handhaving (Omgevingsdienst) en wellicht monitoring is aan te bevelen.

Voor de agrarisch ondernemer

Als ondernemer zou ik het lastig vinden dat de gemeente zich meer met de bedrijfsvoering kan bemoeien. Andersom is dit echter logisch omdat agrarisch grondgebruik veel doet met natuur, water, landschap, gezondheid of recreatie (naast inkomen en zingeving). En kan het kansen bieden voor ondernemers die extra stappen willen zetten. De kritiek op de oude ruimtelijke ordening is dat ‘de landbouw’ niet altijd het gewenste effect heeft: vele bedrijven dragen wel bij, sommige deels, sommige geheel niet.

Voor ondernemers speelt het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) 2023 voor EU-hectaretoeslag. Het GLB bepaalt welke gronden voor landbouwsubsidie (via rijk) en welke voor natuursubsidie (via provincie) gelden. Ik merk op dat GLB ten onrechte spreekt over ‘landbouwgrond’ daar waar ze ‘grond voor landbouwsubsidie’ bedoelen. Bestemmingsplan of omgevingsplan gaat over de vraag ‘wat waar waarom gewenst is’ en bepaalt dus welk perceel ‘landbouwgrond’ is. GLB bepaalt of het feitelijke gebruik op dat perceel meeteelt voor subsidie. Zie elke wet als een apart ‘hokje’ welke aparte regels hebben.

Samenspraak

Misschien zijn zogenoemde Kritische Prestatie Indicatoren (KPI) bruikbaar. Deze  kunnen inzicht geven in hoeverre gestelde beleidsdoelen worden gehaald. Daarom kijkt het Ministerie van LNV hoe KPI’s kunnen bijdragen aan beleidsdoelen van kringlooplandbouw op water, bodem, klimaat, biodiversiteit, dier- en plantgezondheid, circulariteit, waardering van de boer en, landschap. In Noord-Holland loopt er een pilot in De Beemster.

De KPI’s worden geformuleerd op niveau van (1) algemeen belang (landelijk), en van hieruit naar (2) per sector en/of (3) op gebiedsniveau. En dan kan (4) elk bedrijf hiermee aan de slag. De werkwijze van KPI welke door bedrijven zelf door eigen maatregelen zijn te sturen, sluit heel goed aan bij de Omgevingswet: de wet werkt (net als nu overigens) met omgevingskwaliteiten op gebiedsniveau en met een gebiedsgewijze aanpak voor maatwerk met bedrijven. Gemeenten zijn leidend in keuze van uitwerking, in omgevingsplan en in maatwerkvoorschrift omgevingsvergunning. Met KPI krijgt dit handen voeten, en wordt monitoren en handhaven mogelijk.”

Extra: "Circulaire landbouw?
Kringlooplandbouw en circulaire landbouw zijn niet hetzelfde. Kringlooplandbouw in de definitie zoals hierboven beschreven beperkt tot mineralen. Circulair wordt vooral gebruikt als circulaire (voedsel)economie: dit omvat het geheel van grondstoffen en energie met bijbehorende sociaal-economische invulling. Bij kringloop is bijvoorbeeld hergebruik en terugwinning belangrijker dan minimaliseren van input en output zoals in circulaire concepten. Het gaat er in beiden om dat het cirkeltje rond wordt, alleen wordt er bij circulaire (voedsel)economie ook gekeken naar de grootte van de gehele cirkel."

Heb je vragen?

Helmer Wieringa kan ingaan op vragen ‘waar u als gemeente of ondernemer tegenaan loopt’. Mail de vraag naar:  hwieringa@landco.nl