De stap naar een duurzaam voedselsysteem vraagt van de agrarische sector dat er meer wordt ingezet op omschakeling naar regeneratieve en slimme manieren voor het sluiten van zijn kringloop. Dat zijn stappen richting verduurzaming, maar welke samenhang is er is met dierenwelzijn, dat ook een van de beoogde gewenste effecten is van de verduurzaming van het voedselsysteem?
Deze vraag hebben we voorgelegd aan Jan-Paul Wagenaar, Programmacoördinator Duurzame veehouderij & Agrobiodiversiteit van het Louis Bolk Instituut.
Welke relatie zie je tussen kringlooplandbouw en dierenwelzijn?
“Kringlooplandbouwers gaan bewust om met eigen resources zoals bodem, mest en agrobiodiversiteit en nemen de omgeving mee in de bedrijfsvoering (biodiversiteit, natuur, landschap en klimaat). Veelal ingegeven vanuit het feit dat wat je zelf hebt, je niet hoeft aan te kopen, streven zij naar een steeds minder verlies van nutriënten op hun bedrijf. Dit resulteert in een goede bodemvruchtbaarheid, goede kwaliteit mest en een optimaal functionerend bodemleven.
In de kringlooplandbouw hebben dieren een belangrijke rol. Zij kunnen reststromen van de voedselindustrie en voergewassen van landbouwgronden die niet geschikt zijn voor akkerbouw benutten en omzetten in hoogwaardig voedsel voor mensen, en op die manier nutriënten benutten die anders voor het voedselsysteem verloren dreigen te gaan. Naast voedselproductie kunnen dieren (vooral herkauwers) ook bijdragen aan andere ecosysteemdiensten, zoals behoud van het landschap of biodiversiteit.
In het algemeen geldt voor alle niet reguliere landbouwsystemen (biologisch, biodynamisch, kringloop, natuurinclusief, regeneratief) dat je niét gaat voor maximale productie. Het gaat hier om optimale productie, waarin de draagkracht van de natuur voorop staat en er oog is voor welzijn en gezondheid van dieren. Dit werkt door in de beschikbaarheid, kwaliteit en keuze van diervoer en in het stalsysteem. Dierenwelzijn is hier deels aan gekoppeld, want ook de boer is een belangrijke factor.
Dierenwelzijn zit overigens niet automatisch in het kringloopconcept. De Raad voor Dierenaangelegenheden heeft dit aspect uitgewerkt (2021) voor veehouderij van de toekomst en vraagt aandacht voor positief dierenwelzijn volgens zes leidende principes.”
Welke relatie zie je tussen regeneratieve landbouw en dierenwelzijn?
“Waar kringlooplandbouw is gericht op circulariteit van de voedselketen, is regeneratieve landbouw gericht op bodemherstel. Door te werken met een grote variëteit aan gewassen, die elkaar aanvullen en de bodem voeden, wordt bodemkwaliteit bevorderd. Dit stimuleert het bodemleven en levert dan ook een bijdrage aan de bodembiodiversiteit.
Binnen regeneratieve landbouw is herstel van de bodem een randvoorwaarde en daarmee ook bepalend voor het productieniveau en de keuze van de dieren die daarin het beste passen. Een andere randvoorwaarde is dat de biodiversiteit toeneemt in plaats van afneemt.
Als regeneratieve landbouw ook natuurinclusieve landbouw omvat: is het dan altijd positief voor de vrij levende soorten (i.t.t. tot de gehouden dieren)?
“Bij beide vormen van landbouw probeer je samenwerking tussen natuur en landbouw te krijgen. Niet alleen in bedrijfsvoering, maar ook in de ruimte om je bedrijf heen gaat het om de aansluiting met de natuur, zodat de biodiversiteit toeneemt. Daarmee levert deze landbouwvorm mogelijk ook een positieve bijdrage aan de dieren in de vrije natuur, naast de gehouden dieren.
Dat wil niet zeggen dat het altijd positief voor alle soorten uitpakt. Een deel van de pullen van weidevogels wordt opgegeten door predatoren als roofvogels, vos of ooievaar (en huisdieren!!!). We moeten de balans dus goed in de gaten houden.”
Kleven er ook risico’s aan de transitie van het hele landbouwsysteem?
“Onderdeel van de verduurzaming van de landbouw kan het verhogen van het grondwaterpeil zijn. Vernatting kan leiden tot risico op ziekten. Dat is zeker een aandachtspunt. Je moet kiezen voor een ras dat daar goed mee om kan gaan, maar misschien minder produceert. Bv. een ‘dubbeldierdoel’: runderen die naast melk ook vlees leveren.
Bij melkkoeien en schapen kan bij een hoger waterpeil de leverbot (die een slakje als tussengastheer heeft) een probleem vormen. Leverbot is lastig te bestrijden, zowel preventief als met diergeneesmiddelen. Als je die laatste toepast wil je ook weer voorkomen dat residuen in omgeving of voedselketen terecht komen. Dat is een lastig vraagstuk.”
Kun je met regeneratieve en kringlooplandbouw ook het gebruik van antibiotica bij de dieren verminderen?
“Als het gaat om dierengezondheid, is preventie van ziekte vooral heel belangrijk. Door een goede verzorging en een grote variatie in voedsel (rantsoen) te bieden, bouwen dieren meer weerstand op. Omdat ze meer keuze hebben kunnen ze wat ze nodig hebben deels zelf reguleren. Naast verschillende grassoorten , kunnen ze ook klaver, weegbree maar soms ook ‘onkruiden’ zoals brandnetel, kamille en vogelmuur eten. Deze kruiden kunnen een bijdrage leveren aan de gezondheid van een dier door te voorzien in de behoefte aan specifieke mineralen en vitaminen of stoffen die de vertering van een dier ondersteunen. Dit neemt niet weg dat als een dier toch ziek wordt of een verwonding oploopt, je het zo goed mogelijk moet behandelen. Het is dan aan de boer hoe er met antibiotica omgegaan wordt.”
- Van de Koe, die boter maakt met aandacht voor de weidevogel
- GreenBASE, waarin wordt gewerkt aan groen-blauwe dooradering in de Haarlemmermeer
Oproep vrijwilligers monitoring - Veldbezoek bloemrijke akkerranden
- De Beemsterboeren die de polder in bloei zetten
- Het bloeiend erf handboek dat we deelden
- Een Duurzaam Duwtje voor de ontwikkeling van een voedselbos
- Het project Proeftuinen Regeneratieve Landbouw, waarin de bodem centraal staat
- De PPS verdienmodellen agroforestry, inclusief het pachtperceel dat we hiervoor inzetten
- Een interview over de toepassing van strokenteelt
- De boeren van Amstel die ook veel aandacht hebben voor de weidevogels
- Noorderhoeve, een biodynamische boerderij waar veel aandacht is voor het welzijn van de koeien
De Herkomst, een varkenshouder die circulair werkt en waar de varkens buiten door de modder kunnen rollen en in de open lucht hun natuurlijk gedrag kunnen vertonen - CONO stal in Spierdijk, met ook een blog over het Caring Dairy programma bij CONO waarin dierenwelzijn een van de speerpunten is
- Met het blog ook aandacht voor het welzijn van het ecosysteem van kleine beestjes die in onze buik leven gevraagd: Sauercrowd – Aandacht voor biodiversiteit, ook die in onze buik
- Kalfjes bij de Koe, voor zuivel geproduceerd door boeren waar het kalfje minimaal 8 weken bij de moeder blijft
- Herenboeren, waar deelnemers coöperatief meewerken aan een duurzame voedselproductie op Herenboerderijen, en de oogst verdeeld wordt onder de deelnemers
Meer plantaardig, minder dierlijk
De ultieme vorm van dierenwelzijn zit in de overgang naar een plantaardig menu in plaats van dierlijke producten. De verschuiving van de consumptie van dierlijke eiwitten naar plantaardige en nieuwe eiwitbronnen (eiwittransitie) is een van de thema’s binnen de Voedselvisie, die in de verschillende schakels in het voedselsysteem terugkomt.
In de provincie Noord-Holland wordt op verschillende manieren samengewerkt op het thema eiwittransitie:
- Ondersteunen van het Plant FWD festival
- Het tekenen van de Green deal Eiwitrijke gewassen
- De projecten die vanuit de subsidieregeling Voedselvisie 2022 zijn gestart
- Versterking regionale samenwerking eiwittransitie
- In de (bredere) verduurzaming van de catering werkt provincie Noord-Holland samen met Greendish.
Ook zijn er diverse voorbeelden van ‘plantaardige’ Noord-Hollandse initiatieven:
- Het project Bean me Up, met bijbehorende video Van veldboon tot ijsje
- Willicroft vegan kaas, Vegan kaasmaker en boeren bij elkaar gebracht
- Plantaardige shoarma van de knolselderij van Boer Ted
Achtergrondinformatie over de verschillende landbouwsystemen
- https://www.hetkanwel.nl/verschillende-soorten-landbouw/
- https://dierenwelzijnsweb.nl/nieuwsitem/rda-zet-het-dier-voorop-in-kringlooplandbouw-1
- https://www.rovid.nl/ezk/dco/2020/ezk-dco-20200512-idy2aocoi-web-hd.mp4
Over diergezondheid en dierenwelzijn