De Wc doortrekken. We doen het meerdere keren per dag zonder er al te veel bij na te denken. Onze ontlasting spoelt weg en belandt in het riool. Rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) filteren het vervolgens weer uit het rioolwater, maar menselijke ontlasting wordt over het algemeen daarna niet meer gebruikt. Zonde! Er zitten kostbare grondstoffen in die we terug kunnen brengen in het voedselsysteem.
Gedeputeerde Zita Pels, met in haar portefeuille Circulaire Economie, maakt zich in Europa hard voor ruimere mogelijkheden om grondstoffen uit het riool te kunnen verwerken, verhandelen en benutten. De kansen niet in het riool laten liggen en de voedselketen echt circulair maken sluit aan bij de ambitie van gedeputeerde Ilse Zaal (Landbouw) om kringlooplandbouw te realiseren.
Circulariteit in het voedselsysteem
We zijn steeds meer op weg naar een circulaire economie. Zo ook in de voedselketen. Er wordt gewerkt aan herbruikbare en recyclebare verpakkingen, vermindering van voedselverspilling en slimme manieren om op het boerenbedrijf en in de keten inputs te beperken en outputs slim opnieuw in te zetten. Boeren gebruiken gewasresten en reststromen uit de voedselverwerkende industrie bijvoorbeeld als veevoer of voeding voor de bodem. Dierlijke mest wordt op het land gebruikt om gras en gewassen te laten groeien.
Een output uit de voedselketen die we nog niet op grote schaal opnieuw inzetten komt uit de consument: onze eigen ontlasting. Een reststroom waar niets mee wordt gedaan past niet bij een circulaire economie. En eigenlijk is het wel een beetje gek dat we onze poep en plas verloren laten gaan nadat het in het riool is beland. En wel hierom:
We plassen goud!
In onze urine en ontlasting zitten waardevolle grondstoffen. Een van die grondstoffen is fosfaat. Dit kan in de vorm van struviet uit onze urine worden gewonnen. Fosfaat wordt in de landbouw als meststof gebruikt en komt weinig voor in de natuur. Uiteindelijk raken de bronnen dan ook uitgeput. Zo’n 25% van de Nederlandse fosfaatbehoefte in de landbouw die nu uit kunstmest wordt gehaald, zouden we echter uit het riool kunnen halen!
Alles wat groeit heeft fosfaat nodig, het is een belangrijke nutriënt. In Nederland hebben we veel dierlijke mest en daarmee veel fosfaat, maar wereldwijd dreigt een tekort aan fosfaat. Hoewel we fosfaat uit dierlijke mest in de kringloop kunnen houden, verliezen we continu een deel van de fosfaatvoorraad via menselijke mest waar we het niet opnieuw uithalen. Er zijn maar een paar mijnen wereldwijd waar de grondstof ‘nieuw’ gemijnd wordt. Deze liggen buiten Europa. Schattingen over wanneer de grondstof in de mijnen opraakt lopen uiteen van slechts enkele tientallen jaren tot een paar honderd jaar. Vast staat dat de stof eindig is. We moeten hier dus slimmer mee omgaan.
Door de snelle stijging van de gasprijzen rendeert het voor een aantal kunstmestproducenten niet meer om ammoniak te produceren. Dit is een andere grondstof waar kunstmest van wordt gemaakt. Zij hebben hun producties teruggedraaid in afwachting van lagere prijzen. Hierdoor wordt het aanbod van meststoffen verder beperkt en stijgen de prijzen ervan sneller. Agrarisch ondernemers worden daarmee in hun portemonnee getroffen. Nog een goede reden om te kijken naar andere oplossingen dus.
Struviet is niet de enige grondstof die we uit het afvalwater kunnen halen. Een andere stof in het riool die we onterecht ongebruikt laten is cellulose, een afbreeksel van toiletpapier. Cellulosevezels zijn gewild voor bijvoorbeeld de productie van kunststof kozijnen, voor het maken van picknicktafels of als vulstof voor asfaltwegen. Ook kan cellulose worden gebruikt voor het maken van Biochar. Met Biochar kun je medicijnresten uit het riool verwijderen. Daarnaast zijn lipiden en PHA waardevolle grondstoffen die je in ons riool kunt vinden. Van PHA kunnen biologisch afbreekbare bioplastics worden gemaakt. De lipiden kunnen dienen als biobrandstof.
Waarom gebruiken we dit dan nog niet op grote schaal?
Europa stelt dat wat hergebruikt kan worden, hergebruikt moet worden. Toch is het onder andere Europese regelgeving die in de weg zit. Wat wij in de WC achterlaten heeft in Europa namelijk geen ‘einde afvalstatus’. Dat zorgt ervoor dat we grondstoffen uit het riool niet zomaar mogen verhandelen en gebruiken. Je moet officieel afvalverwerker zijn en krijgt te maken met allerlei afvalregels. Die regels zijn natuurlijk niet voor niets bedacht. Ze zijn bedoeld om veiligheid te waarborgen.
Verschillende pilots, onder andere in het Europese WOW! Project (Wider Business Opportunities for raw materials from Waste water), dat mede door Provincie Noord-Holland wordt gefinancierd, laten echter zien dat grondstoffen herwinnen uit het riool weldegelijk veilig kan. Daarom maakt gedeputeerde Zita Pels, met in haar portefeuille Circulaire Economie, zich in Europa sterk voor verandering van de regelgeving. Dat doet de gedeputeerde samen met andere leden van de CPMR North Sea Commission, een samenwerkingsverband van bestuurders uit de hele Noordzeeregio.
“Innovatieve circulaire ondernemers geven aan dat zij voor de uitvoering van hun activiteiten tegen belemmerende Europese regelgeving aanlopen. Bedrijven moeten zich bijvoorbeeld als afvalverwerker registreren terwijl zij dat niet zijn, en dat ook niet willen zijn”, aldus Gedeputeerde Zita Pels. “Wij willen in 2050 volledig circulair zijn, maar de regelgeving van gisteren blokkeert de innovatieve oplossingen voor morgen. Ook het verschil in implementatie van die regelgeving in de lidstaten zorgt voor struikelblokken. Ik wil ondernemers die circulair bezig zijn steunen en kaart dan ook graag voor hen de belemmeringen in de regelgeving aan in Europa.”
Het gebruiken van grondstoffen uit het riool is een kans voor kringlooplandbouw. Gedeputeerde Ilse Zaal (Landbouw):
“In 2030 willen we dat de in- en outputs vanuit de landbouw in Noord-Holland vanuit kringlopen worden gesloten. In de provinciale Voedselvisie benoemen we het belang van (rest)stromen – zoals voer, mest, snijafval, struviet- voor het sluiten van kringlopen. Op dit onderwerp werken we daarom vanuit GS op Circulaire Economie en Landbouw nauw samen om reststromen in kaart te brengen en partijen en beslissers over wet- en regelgeving met elkaar te verbinden”.
Naast regelgeving zijn, om bijvoorbeeld struviet te vermarkten, ook constante kwaliteit, voldoende hoeveelheden en regelmatige beschikbaarheid van belang. Daarvoor zijn installaties nodig die de grondstoffen gescheiden kunnen herwinnen uit het afvalwater. De installaties die nodig zijn voor het reinigen van afvalwater kosten geld. Het aanpassen van deze installaties zodat de grondstoffen uit het afvalwater goed gescheiden kunnen worden herwonnen, kost nog wat meer. De herwonnen grondstoffen zelf leveren echter pas geld op als er een markt voor mag zijn.
Hoe zit het met medicijnresten?
Een zorg die speelt rondom het herwinnen van grondstoffen uit het riool, is dat er medicijnresten in zouden kunnen zitten. We worden in Nederland steeds ouder en gebruiken steeds meer medicijnen. Medicijnresten in het afvalwater zijn daardoor sowieso een groeiend probleem voor waterzuiveringsinstallaties. Die medicijnresten wil je niet in je grondstof. Zeker niet als je deze gebruikt om voedsel te verbouwen. Extra zuiveringsstappen zijn daarom nodig. Waterschappen, waterbedrijven en afval-en slibverwerkers, doen dit al. Het extraheren van medicijnresten uit afvalwater is echter nog wel extreem kostbaar. Het nadeel van de extra zuiveringsstappen is namelijk dat ze extra energie en grondstoffen vragen.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar nieuwe efficiënte manieren om zuivere struviet te winnen, bijvoorbeeld in het Europese Interreg project Phos4You. Eind 2021 vond de eindconferentie van dit project plaats. Hoewel struviet nog geen einde-afvalstatus heeft, is het overigens wel al goedgekeurd als meststof in Nederland en voldoet dus aan de regels die daarvoor gelden.
From pee to tea
Een voorbeeld van een pionier die het is gelukt om in de praktijk te laten zien dat we goede en veilige grondstoffen uit onze urine kunnen halen is Peter Scheer (Semilla Sanitiation). Scheer heeft onder andere op festivals circulaire urinoirs geplaatst. Uit de urine uit deze urinoirs herwint hij struviet, waarop munt wordt geteeld. Van de munt wordt vervolgens thee gezet: ‘From Pee to Tea’. Ook GreenPee is zo’n initiatief; urinoir en plantenbak tegelijk. GreenPee urinoirs vind je onder andere in Amsterdam
